Beyseri Hamamı (Tar. Mim.)
18. ve 19. yüzyıllarda Antakya’da faaliyet göstermiştir. Beyseri Hamamı ile ilgili birinci dereceden kaynaklar yeterli değildir. Vakfiyesi, yapı kitabesi vb. Bilgileri bulunmadığından yazılı ve görsel kaynaklar yardımı ile tarihlendirmesi yapılabilmektedir. Hamamın tarihine yönelik Dr. Fuat Şancı, Prof. Ataman Demir ve tarihçi Mehmet Tekin’in eserlerinden hamamın 13. Yy sonu yapısı olduğu belirtilmektedir. Kaynaklarda Beyseri Hamamı olarak geçen hamam, ismini Sultan Baybars’ın Bi’seri isimli sütkardeşinden almaktadır.35 Şancı’ya göre hamamın banisi olan Sultan Baybars’ın kardeşi Antakya’da Memluk Dönemi’nde yapılan imar faaliyetlerine katılmış ve hamama ismini vermiştir. Beyseri Hamamı Antakya’da günümüze ulaşan hamamların en eskisi olup mevcut durumda kullanılmamaktadır. Günümüze ulaşan hamam yapısının parsele oturumu, gerek yazılı kaynaklardan gerekse 1929 yılında Fransız dönemi’nde hazırlanan Antakya’nın günümüze gelen en eski tarihli kadastral planından anlaşılacağı üzere Memluk dönemi özgün kütle-parsel-yapılı çevre ilişkilerini yansıtmamaktadır. Kadastral plandan ve tapu kayıtlarından gelen bilgiler ışığında hamamın, günümüzden farklı olarak, kurtuluş Caddesi üzerinde büyüklükleri birbirinden farklı iki avlusunun bulunduğu görülmektedir. Büyük avluda su kuyusunun, küçük avluda ise ağacın olduğu, hamamın ana kütlesinin Kurtuluş Caddesi ile ilişkili konumlandığı, kütlenin parsele oturumundan hamamın dağınık plan şemasına sahip olabileceği ve büyük avluda külhan girişinin bulunduğu yerde hamamın ana kütlesinden ayrı konumlanan bir ahır kütlesinin olduğu anlaşılmaktadır. Hamamın, Kurtuluş Caddesi üzerindeki avluları ve kütlesi Fransız Mandası Dönemi’nde caddenin genişletilme faaliyetleri esnasında veya daha sonraki bir tarih diliminde kaybolduğu düşünülmektedir. Günümüzde, Kurtuluş Caddesi aksı boyunca hamama bitişik konumda bulunan betonarme kütleler 20. yüzyılın ilk yarısından sonra inşa edilmiştir.
Kabaca dikdörtgen bir alan üzerine oturan yapı kompleksi, yüksek tek katlı yığma hamam yapısı ile Kurtuluş Caddesi girişinden ulaşılan iki katlı betonarme kütlenin birlikteliğinden oluşmaktadır. Hamamın mekânsal örgütlenmesi, kuzey-güney aksında mevcut durum değerlendirildiğinde sırasıyla soğukluk-ılıklık-sıcaklık ve külhan mekânlarını içermektedir. Hamamın üst örtüsü kubbe, tonoz ile muhdes eklenen betonarme döşeme ve kütlelerden oluşmaktadır. Kurtuluş Caddesi üzerinde bulunan betonarme kütlelerin üst katlarında bulunan mekânlar hamamın üst örtüsünün üzerine inşa edilmiştir. Mevcut durumda soğukluk ve ılıklık arasında ılıklık kubbesini yararak çıkan bir baca bulunmaktadır. Kubbelerin üzeri çimento şap ile kaplanmıştır.
Hamamın Kurtuluş Caddesi’nden girilen ana girişi aralık mekânına benzeyen soğukluk mekânının önündeki tonozlu soğukluk girişi mekânına ulaşılmaktadır. Aralık mekânından hamamın soğukluk girişine ulaşılmaktadır. Mekânın üst örtüsünde simetrik olmayan bir ışıklık düzeni görülmektedir. Tonozlu mekândan birkaç basamak inilerek dikdörtgen biçimli soğukluk mekânına girilmektedir. Soğukluk mekânının kenarlarında sekiler bulunmaktadır. Mekânın kabaca ortasına denk gelen yerde karo mozaik kaplı dikdörtgen döşeme bulunmaktadır. Soğuklukta yer alan fıskiyeli havuz, zemin döşemesi ve mekânın geometrisi ile ilişkili olmayan bir konumdadır. Soğukluğun batı cephesinde beşik tonozlu yüksek bir eyvan yer almaktadır. Mekânın üst örtüsü kubbedir. Kubbede 27 adet ışıklık boşluğu bulunmaktadır. Mekânın güneyinde ılıklık girişi mevcuttur. Soğukluktan dar dikdörtgen ılıklık mekânına ulaşılmaktadır. Ilıklık mekânının kapı açıklığının sol tarafında, üzeri jaro mozaik kaplı, zeminden 70cm yükseklikte, duvar boyunca ‘U’ biçimli seki yer almaktadır. Soğukluk mekânı ile ortak olan duvarda kapı açıklığının hemen sağında baca bulunmaktadır. Zeminde bacanın önünde tek parça bir mermer yükselti mevcuttur. Zeminde ince yonu taş döşemenin üstünde kısmi olarak şap ve dökme mozaik muhdes yüzeyler görülmektedir. Mekânın üst örtüsünü iki adet beşik tonoza oturan tromplu 28 adet ışıklıklı kubbe oluşturmaktadır. Ilıklıktan ulaşılan sıcaklık mekânının üst örtü izinden dar dikdörtgen biçimde olduğu düşünülmektedir. Fakat mevcut durumda, sıcaklık mekânı ılıklık mekânına doğru uzayarak alt kotta yer alan ikinci bir üst örtü ile büyütülmüştür. Hamamın, tüm mekânlarında özgün mekânsal sınırlar ve işlev-mekân-mimari eleman ilişkileri net olarak algılanamamaktadır. Sıcaklıkta altı adet muhdes halvet bulunmaktadır. Üst örtü iki adet beşik tonoza oturan tromplu kubbeden oluşmaktadır. Kubbede 19 adet ışıklık mevcuttur. Sıcaklığın güney duvarında su deposu ve külhan bulunmaktadır. Su deposuna sıcaklık duvarının üst kotunda bulunan pencere açıklığından ulaşılmaktadır. Dar ‘L’ biçimindeki mekân yığma tuğla ve beşik tonozla inşa edilmiştir. Tonozun üzengi hattına kadar duvar yüzeyleri sıvanmıştır. Tonoz üzerinde iki adet kapalı ışıklık vardır. Pencere açıklığının hemen karşısında, üzeri basık tonozla örtülü bölümde dairesel metal sac su haznesi ve altında ocak yer almaktadır. Yapının külhanı sıcaklık mekânının güneyinde bulunmaktadır. ‘T’ biçimli mekânın üst örtüsü kaba yonu taş malzemeden beşik ve çapraz tonoz ile örtülüdür. Ocak bölümü mekânın alt kotundadır. Ocağın karşı duvarında kareye yakın bir havalandırma açıklığı bulunmaktadır.
Günümüzde kullanılmayan Beyseri Hamamı Türkiye’de bulunan az sayıdaki Memluk Dönemi hamam yapılarından biri olması ve özgün mekânsal, teknik değerler içermesinden dolayı önemli bir belge niteliği taşımaktadır.
6 Şubat 2023 Depremine rağmen hamam ayakta kalmıştır.