Türk-Fransız Askeri Antlaşması (3 Temmuz 1938) (Tar. Siy.)
Türk-Fransız Askeri Antlaşması (3 Temmuz 1938): (Tar. Siy.) 1938’de Sancakta yapılacak seçimleri Milletler Cemiyeti Seçim Komisyonu organize etmişti.
Sancak’ta bulunan seçim komisyonu Fransız manda memurları ile işbirliği içinde hareket ederek Türkiye’nin tutumu olan isteyen herkesin istediği cemaate yazılması görüşüne aykırı olarak, seçmenin doğuştan mensup olduğu cemaate yazılması görüşü doğrultusunda hazırladığı 87 maddelik bir seçim yönetmeliğini Aralık 1937 sonuna doğru Milletler Cemiyeti Konseyine gönderdi. Bu durumda Türkiye itirazda bulunup Türkiye ile işbirliği halinde seçim yönetmeliğinin düzeltilmesini istedi.
Nüfus tespiti sorasında bir çok olay çıkmış ve Türkiye sayımda istediği sonucu elde edememişti. Fransa Ermeni ve Alevi cemaatleriyle nüfuzunu artırmaya çalışırken, Türkiye’de Türk nüfusu ve Aleviler üzerinden etkinlik kurma çabasındaydı. Vataniler (Arap milliyetçileri) ise Araplığa vurgu yaparak cemaatleri birleştirme peşindeydi. Böylesi bir ortamda seçim listeleri üzerinde ciddi tartışmalar ve ölüme varan çatışmalar yaşandı. Bu olayların akabinde MC seçim komisyonu üyeleri de Sancakta istenmiyordu. 29 Haziran 1938’de komisyon üyeleri Sancaktan ayrıldı. Fransa, Avrupa’da giderek tehlikeli bir gerginliğin başlaması nedeniyle Hatay konusunda Türkiye’ye ödün vereceği bir aşamaya gelmişti. Türkiye Fransa’ya Hatay konusunda iki tarafın görüşmesi teklifini götürdüğünde Fransa da olası bir bölgesel savaşta Türkiye’yi karşısına almamak adına görüşmeyi kabul etmiş, iki taraf arasında görüşmeler Antakya’da 17 Haziran 1938’de başlamıştır.
Türkiye adına Dışişleri Bakanlığı elçisi Çevat Açıkalın Fransa adına General Huntziger Antakya’da görüşmeleri yönetmiştir.
Fransa Hatay’a girecek Türk kuvvetlerinin sembolik bir kuvvet olmasını ve sadece İskenderun’da konuşlanmasını istiyordu. Türkiye ise topçu birliği dahil Fransız kuvvetlerinin miktarı kadar bir alayı Hatay’a yerleştirmek istiyordu. Günlerce süren müzakerelerden sonra 3 Temmuz 1938’de Türk-Fransız Askeri Antlaşması imzalanmıştır.
Bu antlaşma ve 32 maddelik ek protokole göre; Sancağın toprak bütünlüğü, siyasi statüsü ve asayişi 6.000 kişilik bir kuvvetle sağlanacaktı. Bu kuvvetlerin 1.000’i Sancaktan geri kalan kısmı yarı yarıya (2.500 – 2500 olmak üzere) Türk ve Fransız kuvvetlerinden oluşacaktı. Sancağın iç ve dış güvenliğini her iki devlet sağlayacaktı. Ayrıca Türk kuvvetlerinin Sancağa gireceği gün birlikte tespit edilecek ve kuvvetlerin geçeceği yerlerle konuşlanacağı mevki birlikte tespit edilecekti. Mustafa Kemal Fransa’yla hızlı temas edilmesini ve süratle Hataya askerin girmesini istiyordu.
Türk askeri yapılan anlaşma gereğince 4 Temmuz 1938’de Albay Şükrü Kanatlı komutasında Payas üzerinden Hatay’a girmiştir.