Maria Xene (Antakyalı Maria) (Tar.)
D. 1145 Poitiers – Ö. 1183 Konstantinapolis
Bizans İmparatorluğunun imparatoriçesi ve naibi. Antakyalı Marie ya da Antakyalı Meryem olarak da bilinir. Antakyalı Maria, 1145 yılında Poitiers’li Raymond ve Antakya prensesi Constance de Hauteville’in çocuğu olarak dünyaya geldi. Antakya Prensi III. Bohemond’un kız kardeşidir. Bizans İmparatoru Comnenus 1. eşi Bertha ölünce 2. eşidir. 15 yaşındayken, Maria’nın üvey babası Châtillon’lu Raynald Cemaleddin tarafından esir alındı. Bunun üzerine Constance Antakya hükümdarlığını kendisi için talep etmiştir. Oğlu III. Bohemond Kudüslü III. Baldwin tarafından prens olarak ilan edildi. Bizans İmparatoru Antakyalı Maria’yı kendisine eş olarak seçince Constance’nin otoritesi güçlendi. Manuel’in desteği ile Antakya naipliğini talep etti.
Yeni imparatoriçenin güzelliği de Batılı kökeni kadar önemliydi. Bütün kaynaklar onun olağanüstü güzelliği konusunda hemfikirdir; Trabluslu Melisende vakasında, Tireli William’dan ‘Yunanlı’ yetkililerin prensesle ilgili her ayrıntıyı, hatta ‘en gizli fiziksel özellikleri’ bile incelediğini biliyoruz. Tarihçi Khoniates, onun eşsiz bir güzelliğe sahip olduğunu yazarken, ‘gülmeyi seven, altın renkli Afrodit’e, beyaz kollu ve öküz gözlü Hera’ya, uzun boyunlu ve güzel ayak bilekli Lakonyalı’ya’ benzetir.
Evlilik ittifakı Antakya ile Bizans arasındaki ilişkileri güçlendirdi, ancak Maria’nın doğurduğu varis doğuramamıştı. 1166’da en az bir kez düşük yaptığı biliniyor.
Maria, 1169’da geleceğin II. Aleksios’unu doğurdu. Saray hayatında diplomat ve şefaatçi olarak aktif rol oynadı. Kocası Manuel’in 1180’deki ölümünden sonra Maria rahibe oldu ancak siyasi olarak aktif olmaya devam etti. II. Aleksios’un naibi olarak hareket etti. Rahibe olarak ona Xene denmekteydi. Maria’nın üvey kızı Maria Komnene ona sürekli karşı çıktı ve bunu çatışma izledi.
Manuel’in Batı kökenli bir gelin seçmesi (Batı-Latin) kasıtlıydı, Antakyalı bir gelini tercih etmesi ise hem kendi siyasi amaçlarına hizmet ediyordu hem de o dönemin siyasi konjonktüründen kaynaklanıyordu. Konstantinopolis halkı bu kökenin farkındaydı ve ona karşı çıkanlar bu farkındalığı istismar ettiler. Konstantinopolis’te Latin karşıtı duyguları uyandırdılar ve bu nefreti Maria-Xene ve Aleksios Protosebastos etrafında doruğa çıkardılar.
Manuel’in kuzeni Andronikos Komnenos, Maria Komnene tarafından Konstantinopolis’e davet edildi ve şehirde bir katliama yol açtı. Andronikos, Maria Komnene ve kocasını zehirlettirdi ve ardından Antakyalı Maria’yı hapse attı. Daha sonra Andronikos’un şehri tamamen etkisi altına aldı. II. Aleksios’un emriyle de Maria idam edildi.
Maria’nın sonunu getiren koşullar, Konstantinopolis’teki Latin karşıtı ve Latin yanlısı duygular arasındaki gerilimde görülebilir. Latin yanlısı davanın başlıca umudu Antakyalı Maria idi.
Ölümünün ayrıntıları geniş çapta tahmin ediliyor ve mezar yeri bilinmiyor. Andronikos kendisini ortak imparator olarak taçlandırdı ancak kısa süre sonra II. Aleksios’u öldürerek imparatorluğun kontrolünü ele geçirdi.
Sonuç olarak, imparator I. Manuel’in eşi ve daha sonra oğlu II. Aleksios’un üç yıl boyunca naibi olan Antakyalı Maria veya Maria Xene, 12. yüzyıl Komnenos döneminin güçlü imparatoriçelerinin örneklerinden biriydi. Konstantinopolis sarayında güzel, batılı ve naip bir kadındı.
Genç imparator II. Aleksios’un dul annesi olarak, Bizans’taki güç mücadeleleri karşısında ezilene kadar geniş bir güce sahipti. Güzelliği, hem II. Manuel’in kararında hem de halkın imparatoriçe hakkındaki yaygın kanaatinde onun için avantajlı ve meşrulaştırıcı bir faktör oldu. Bir zamanlar tercih edilen bir özellik olan Batılı kökeni, daha sonra reddedilmesinin ana nedenlerinden biri haline geldi.
Manuel I Comnenus ve Maria
Foto: https://www.meisterdrucke.us/fine-art-prints/Byzantine-School Erişim 19.04.2020