Ufuk ŞAFAK

25.04.2024

ORTELİUS, Abraham (D. 1527 – Ö. 1598) 1570 yılında “Defne Haritası”nı çizmiş ve haritayla ilgili geniş bilgilere yer vermiştir. Bu bilgileri verirken aynı zamanda Daphne’yle ilgili geniş bir kaynak dizini yazmıştır. Günümüzde Daphne’yle ilgili yapılacak tarihi ve edebi çalışmalarda bu dizin bizlere ışık tutacaktır.

Ortelius, Anvers ailesinde doğdu. Latince öğrendi, Yunanca ve matematik okudu. Abraham, kız kardeşleri ve Anneleri Elizabeth beraberce harita renklendirerek geçimlerini sağlıyorlardı. Ortelius bir süre sonra St. Luke Loncası’na “harita aydınlatıcısı” olarak kabul edildi.  Ortelius, harita boyamanın yanı sıra antika, madeni para, harita ve kitap ticareti de yapıyordu. Kitap ve harita ticareti giderek asıl mesleği haline geldi. Madalyalar, madeni paralar ve antikalardan oluşan geniş bir koleksiyona sahip oldu. Birçok ciltten oluşan bir kütüphane kurdu. 1564’te büyük ve iddialı bir dünya haritası yayınladı. Bu haritayı 1565’te  Mısır haritası ve “Kutsal Topraklar” haritası izledi. Daha sonra büyük bir Asya haritası çizerek işinde çok tanınan bir konuma geldi. Ortelius’un yaşamı boyunca 24, 1598’deki ölümünden sonra ise 10 baskısı çıktı.

1570’te ise Daphne  Haritası’nı çizdi. Bölgeyi gezen Ortelius’un arkadaşı Dr. Joachim Axonius’un gözlemleri bu haritanın oluşmasında en önemli unsurdu. Daphne görseli için yaklaşık 50 yazardan yararlandı.

Yararlandığı Kaynaklar:

Ovidius (M.Ö. 43 – yaklaşık MS 17)

1. Yüzyıl: Petronius
2. Yüzyıl: Kilise tarihçisi: Clemens Alexandrinus
3. Yüzyıl: Eusebius
4. Yüzyıl: Tacitus ve Plutarchus, Eutropius, Johannes Chrysostomos, Claudianus
5. Yüzyıl: Sozomenus, Theo doretus
6. Yüzyıl: Procopius ve Agathias
7. Yüzyıl: Metaphrastes
8. Yüzyıl: Gregoras, Callistus
9. Yüzyıl: Sophronius

Haçlı seferleri tarihçisi Tireli William

Resimdeki Detaylar Philostratus’un Tyanalı Appolonius’un Hayatı (2. yüzyıl) kitabından alınmıştır. Ayrıca Bizans ansiklopedik sözlüğü Suda’dan da yararlanmıştır (10. yüzyıl).

Ortelius burada, dördüncü yüzyılda paganizm ile Hıristiyanlığın yan yana var olduğu dönemi tasvir etmektedir. Pagan tapınağın yanında bir kilise duruyor. Tapınak, İmparator Julian’ın tarafından (361-363) yıktırıldı. Yararlandığı diğer önemli kaynaklardan biri de Misogoponos’tur (Sakalhater).

Ortelius Daphne’yle ilgili anlatımının özeti:

(iki tırnak “ içindekiler Ortelius’un anlatı,  tek tırnak ‘ içindekiler Ortelius’un yaptığı alıntılardır. Çeviri tarafımca yapılmıştır.)

“Daphne banliyösü Suriye’deki Antakya’dan beş mil uzakta, Orontes Nehri’nin üzerindedir.  Ünlü ve hoş olan Daphne Ammianus’un Amoenum’un dediği gibi ‘nefis ve muhteşem bir yer’dir. Çevresi 80 furlong’dur (veya, Strabo’nun yazdığı gibi, bu da aynı değerde, 10 mil dir).

Karanlık bir koru içindeki köy, birçok dere ve akan sularla sulanmaktadır.

Sozomenus: ‘Baştan sona birçok selvi ağacı ve sonsuz yükseklikteki ağaçlarla kaplı ve gölgeli bir yer’ demektedir.

Philostratus: ‘Çeşitli türden mükemmel ağaçlarla kaplı bir yer’ demektedir.

Dallarının kalınlığı ve güneş ışığına kesinlikle izin vermeyen yoğun yaprakları nedeniyle güneş yere ulaşmamaktadır, ve bu ağaçlar bir çatı görevi görürler. Ağaçların altındaki toprakta yılın mevsimlerine göre her türlü bitkiyi yetiştirir. Hoş ve tatlı kokulu çiçekler birbiri ardına gelir. Benzer şekilde, hem sularının bolluğu hem de tazeliği nedeniyle (Strabon bunlara akarsular diyor, Philostratus durgun veya durgun sular) yazın burada hava sıcaklığı düşüktür. Rüzgarların serin esintileri hakkında Callistus ‘rüzgar üfleyerek tatlı ve hoş bir ıslık sesi çıkarır, her türlü zevk ve eğlence için nefis, formda ve ferah bir yer’ der.

Burada ayrıca bir su kaynağı vardır. Bölge insanları bu kaynağı Yunanistan’ın Parnassus yakınındaki Castalius kaynağına benzeterek, buraya öngörü, erdem ve güç atfetmişlerdir.

Daphne’de bulunan tapınak Chenderus’un anlattığına göre büyük bir depremde yıkıldı. Önünde bulunan büyük sütün da yıkıldı. Arkadaşım Bay Joachimus Axonius Gravianus’ta bölgeyi gören biri olarak, bu tapınakta artık görülecek bir şey kalmadığını ifade etmiştir.”

Ortelius’un Daphne haritasının başka bir baskısı farklı bir anlayışla çok daha kısa bir metne sahiptir.

Konumun coğrafi ayrıntılarının ardından şöyle devam ediyor:

“Burada çok sayıda uzun selvi ağaçları var ve ayrıca büyümüş başka ağaçlar da var. Birbirine o kadar yakın ki, sanki dünya güneşe karşı bir çatıyla örtülüyormuş gibi. Ağaçlar altındaki toprak mevsime göre hoş bir koku yayan çeşitli çiçekler üretir. Sonra güzel berrak yaylalar var. Bu bölge tatlıdır, rüzgarlar güzel esiyor, herkese zevk ve tatmin sağlayacak şekilde. Orada bir de çeşme var. Suyun, Kastalya kaynağından geldiğine inanılıyor.

Apollon Peneus’un kızına burada (Daphneye) aşık oldu. Apollon Daphne’yi kovalarken, Daphne bir ağaca dönüştü. Ancak aşkı sönmeyen Apollon, Daphne’yi taçlandırdı, dallarını ve yapraklarını kucakladı, olağan üstü erdemlerle donattı. Dolayısıyla burası hem doğası hem de masalıyla (Defne Apollon Masalı abc) gençlerin gönlünü açtı. Onlar da bu zevkin tadını çıkarıyorlar ve bu nedenle erdemli bir adamın bu noktaya gelmesi utanç verici kabul edilir. Burada karısı olmadan dolaşan her erkek budala sayılır. Burada herkes şehvete adanmıştır. Şeytana karşı koymak için Apollon tapınağına tapınılır. Ama ne zaman Hıristiyan dini ortaya çıktı, şeytan sustu ve beklenmedik bir şekilde bir ateş geldi ve heykeli yaktı (Apollon Heykeli’nden bahsediliyor abc). Chrysostomus, kendi zamanında bu sütununun ne fırtınaların ne de depremlerin yıkamadığını ve tapınağın hâlâ ayakta olduğunu söyler. Ancak Chrysostomus’tan sonra yaşayan Cedrenus bu tapınağın artık görülemez olduğunu bildirir. Bu görüş, burayı ziyaret eden Joachimus Axonius Gravianus tarafından da doğrulandı. O, yaptığı pek çok seyahat nedeniyle tanınan bir adamdır. Bu tapınak adına bugünlerde görülecek başka bir şey olmadığını ancak bazı kalıntıların olduğunu söylemiştir.”

 

Gian Lorenzo Bernini – Apollo and Daphne

Ortelius’un Daphne haritasında korunun arkasında, Antakya’ya doğru kıvrılarak Asi Nehri Seleucia’ya akmaktadır. Burada haritanın yönü doğru değildir. Antakya gerçekten de günümüz Harbiye’nin, kuzeybatısında yer almaktadır, ancak Orontes oradan güneybatıya doğru akar. Yani haritanın üst kısmı kuzey değil güneydir. Cornelis’in ünlü Amsterdam haritasının da gösterdiği gibi o zamanlar için alışılmadık bir durum değil.

Birkaç insan grubunun öküzleri sürükleyerek mabedin önüne getirmesi bir kurban törenini andırıyor.  Hemen sağ altta bulunan dört kişiye dikkatlice bakıldığında, kolkola giren sevgililer görülmektedir. Ağaçların sol üstünde ise piknik yapan bir grup görülmektedir. Hemen arkalarında su dolduran biri yer almakta. Sol altta ise eylenen bir grup görülmektedir. Sol taraflarında onlardan uzaklaşarak yürüyen bir çift görünüyor.

Sol üstte tarihi Roma köprüsüyle Antakya görünmektedir. En üstte ise Orontesin denize kavuştuğu Sevkiye var. Selevkiye’nin gelişmiş yapıları olduğu dikkat çekmektedir. Ayrıca denizdeki tekne-kayıklar da dikket çekmektedir.

Sol üstteki dik dağlar ise Cebel-i Akra’dır. Dağın eteklerindeki iki yapı dikkat çekmektedir ki bunlardan biri muhtemelen St. Simon Manastırı’dır.

Harita Ortelius’un renklendirmesinden farklı bir renklendirme yöntemiyle revize edildiğinde (Harita 2) ayrıntılar daha belirginleşmektedir.

Ortelius’un Daphne Haritası 50 ye yakın kaynaktan yararlanarak çizdi. Ayrıca 1550’lerden sonra bölgeyi ziyaret edenlerle birebir görüşmüştür. Haritanın hemen arkasındaki sayfada Daphne’yi dönemin tarihçilerinden örneklerle, ayrıntılı bir şekilde anlatır. Günümüzde ulaşamayacağımız bazı kaynakları da kullanmış olması Ortelius’un Daphne’sinin değerini daha da arttırmaktadır.

Defne ve civarı, gün yüzüne çıkmayı bekleyen yüzlerce tarihi unsuru barındırmaktadır. Tarih ve kültürel unsurların değerini bilecek, “gelişim”i yukarıya doğru onlarca kat çıkarak değil yerin altında arayan nesillere ihtiyacımız var. Bölgemizin “değerleri” hemen altımızda, ortak kültürümüze katılmak istercesine bizi bekliyor.

Ortelius haritasının bir sonraki sayfası

Harita 1

Harita 2

– MEURER, H . Peter; Fontes cartographici Orteliani. Das “Theatrum Orbis Terrarum” von Abraham Ortelius und seine Kartenquellen, Weinheim 1991, section 3.4, p. 21-23.

– TACTİCUS, Annales II : 69-73, the history of Germanicus, who died in Seleucia. The cremation of his corpse took place in Antiochia. This tale consists of two parts, taken from the paragraphs 232.8 and 232.28.

BLOCHET, E.;  Moufazzal Ibn Abil-Fazaïl, Histoire des Sultans Mamlouks, in: Patrologia Orientalis vol. 12, Paris 1919; p. 504-514.

https://www.raremaps.com/gallery/detail/87991/daphne-antiocha-ortelius Erişim: 25.04.2024