18. yüzyılın başlarında Antakya’da kurulan sufi tekke. Özbekler Tekkesi, Türkistan’ dan ve İslam dünyasının çeşitli yerlerinden gelenlere hizmet etmek ve Nakşibendilik ilkelerini yaymak amacıyla kurulmuştur.

Kuruluşunda Osmanlı Özbekler Tekkesi Asi Nehri’nin batısında, Antakya’nın hemen karşısında yer alan ve vaktiyle Selamet Mahallesi denilen bu gün ise Cumhuriyet Mahallesi olarak zikredilen Surdışı’nda, Surdışı’nı şehre bağlayan Köprü’nün yakınlarında kurulmuştur.

Tekke binasının kim tarafından ve ne zaman inşa ettirildiği bilinmemekle beraber Antakya Kadısı’nın 1719 tarihli arzı Özbekler Tekkesi’nin kuruluşu hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Söz konusu arzda Halep Muhassılı Osman Ağa’nın Surdışı’nda bulunan bir vakıf tekkesini tamir ettirdiğinden ve tekkenin şeyhliği ile tekke içerisinde bulunan mescidin imametinin Bahadır Han’ın elçisi Mir Mehmed Takiy’in girişimleri sonucunda 25 Ocak 1710’da Şeyh Mehmed Özbeki’ye teslim edildiğinden bahsedilmektedir.

Bu arz tekke binasının daha önce mevcut olduğunu ve Buharalı idarecilerin teşebbüsleri ile binanın Türkistanlı sufilerin tasarrufuna geçtiği anlaşılmaktadır. Tekke şeyhliği için Nakşibendi ve Özbek asıllı olmak bir zorunluluktu. Özbekler Tekkesi’nin ilk şeyhi ve imamı Şeyh Mehmed Özbeki’dir. 25 Ocak 1710’da şeyhlik ve imamlık görevlerini üzerine alan Şeyh Mehmed Özbeki’den sonra yerine Şeyh Mehmed Tahir Efendi geçmiştir. Şeyh Mehmed Tahir Efendi’nin 1719’da ölümüyle de tekkenin şeyhlik ve imamet görevleri Şeyh el-Hac İsa bin Musa’ya verilmiştir.

Özbekler Tekkesi’nin en önemli sakini mürşit olarak kabul edilen şeyhtir. Şeyh tekkenin idaresinden ve müritlerinin tasavvufi eğitiminden sorumludur. O, tekkeyi mamur hale getiren ve tekke sakinleri ile misafirlerinin refahını sağlayan kişidir. Bu yüzden tekkenin varlığı şeyhe bağlıdır.

Tekkenin diğer sakinleri ise dervişlerdir. Bunlar şeyhin ve halifenin sohbetlerine katılarak manevi olgunluğa erişmeye çalışan ve tekkenin çeşitli hizmetlerini yürüten kişilerdir. Türkistanlı hacılar, alimler, şeyhler ve tacirler tekkenin olağan misafirlerini teşkil etmektedirler. Bu unsurlar içerisinde en fazla yer işgal edenler muhtemelen hacılardır. Çünkü her yıl Mekke’ye gitmek için Türkistan’ dan yola çıkan hacıların bir kısmı uzun ve zahmetli olan, ancak İstanbul’un hilafet merkezi olması nedeniyle cazip buldukları Kırım-İstanbul-Anadolu güzergahını takip etmekteydiler.[1]

[1] BÜLBÜL, İsmail, (2019) “Antakya Özbekler Tekkesi”,  Hatay, Anavatana Katılışının 80. Yılına Armağan, Hiper Yayın, İstanbul, 2019.