Kusayr Kalesi: (Tar.) Antakya’nın yaklaşık 25 km güneyinde bulunan kale. Kaleye haçlıların verdiği isim Château de Cursat veya Le Coursault’tur. Arap tarihçiler buraya Kal’at’üz Zeyy derken, Osmanlı kaynaklarında Kusayr (Küseyr) Kalesi olarak geçmektedir. Günümüzde “Koz”, “Kos” olarak adlandırılmaktadır.[1]

Cisrü’l Şugur ve Lazkiye güzergahını denetime alabilecek coğrafi mevkisi ve çok parçalı bir topografya içinde kayalık bir zemine oturması itibariyle söz konusu askeri gereklere ve mimari ilkelere uygun şekilde inşa edilmiş küçük ölçekli bir kale olan Cursat Kalesi, güneybatı tarafı hariç sarp vadilerle çevrili bir doğal tepe üzerine oturur.[2]

Engebeli bir arazide büyük bir höyük üzerinde yer alan kale, tepenin hatlarını takip eden düzensiz bir çokgen şeklindedir. Giriş, kuzey cephesinde açılmış bir kapıdan sağlanıyordu. Bu kapı, olukları hala görülebilen bir hendek ile korunuyordu.

Dik yamaçlarla çevrili kale, komşu tepelerin gözetlediği güneybatı cephesinde özellikle savunmasızdı ve düşman kuşatma makinelerine karşı potansiyel olarak savunmasızdı. Bu nedenle kalenin ana savunma yapıları bu cephede yoğunlaşmıştı. Bu noktada kayaya geniş bir hendek açılarak, Nahr el-Bawerdé tarafından daha önce oyulmuş olan kanal derinleştirildi. Benzer şekilde, orijinal perde duvar daha sonra (1256), levha biçiminde çıkıntılı, büyük, işlenmiş taş bloklardan inşa edilmiş iki etkileyici yarım daire kule ile güçlendirildi. Kayanın üzerine hendeğin dibine kadar aynı profilde yontulmuş konik bir set, bu iki yapıyı mayınlardan koruyordu.

Arkası kapalı olan (muhtemelen orijinal muhafaza duvarına bitişik inşa edilmiş) bu iki kulenin iki savunma seviyesi vardır: alt seviye, duvarın kalınlığına oyulmuş ve yedi derin ok yarığıyla delinmiş bir şafttan oluşur. Bu namlu tonozlu savunma koridoru, bir tarafta kulenin eteğindeki, muhtemelen perde duvarın sur yürüyüş yoluna erişim sağlayan arka kapıya çıkarken, diğer tarafta dik açılı bir merdiven üst seviyeye çıkar. Diğerlerine benzer üç ok yarığı bu seviyeyi vurgular ve kulenin her iki yanında ikişer dikdörtgen pencere bulunur.

İki katlı perde duvar kolayca seçilebiliyor; ikincisi, kayalık çıkıntının merkezindeki küçük dairesel bir alanı çevreliyor. Yarasaların yaşadığı çok sayıda yeraltı odası, büyük ölçüde kapalı olsa da hâlâ erişilebilir durumda. Kalenin çevresinde dolaşırken, biri güney cephesinde kayadan oyulmuş olan birkaç postern hala görülebiliyor.[3]

1895 yılında bölgeyi ziyaret eden Max Van Berchem Sofular köyünün batısında olduğunu ve kalenin yanından Kürşat Nehri’nin geçtiğinden bahseder.[4]

Kale Roma’daki Papa’ya bağlı olup bir Rum papaz tarafından idare ediliyordu. 1268 yılında Antakya’yı Fetheden Memlûkler ile Kusayr kale ahalisi arasında bir sulh anlaşması yapılmıştır. İbn Abduzzâhir’in verdiği bilgiye göre Kusayr Kalesi papalığa aitti. Kale ahalisi, Baybars bu bölgeye geldiği zaman ona Halife Ömer b. el-Hattâb’ın bir beratını ibraz etmiştir. Bunun üzerine Baybars ile kale ahalisi arasında Kusayr topraklarının yarısını Memlûklere bırakmak şartıyla anlaşma yapılmıştır. Böylece Kusayr Memlüklere tabi olmuştur. Bu esnada kendisinin bizzat hazır bulunduğunu ve olaylara tanık olduğunu ifade eden İbnu’l-Muğayzel; varılan anlaşmaya göre kale ve muhtevasının Kusayr Kalesi papazı Sir Gulyâm’a bırakıldığını, bunun dışında kalan çarşılar ile toprakların Memlûklere ait olduğunu kaydetmiştir. Ayrıca Kusayr ve havalisinde kontrolü sağlamak üzere Şugur ve Bekkâs Nâibi Fariseddin b. Ed Demmağ’ın görevlendirildiğini belirtmiştir. Ancak bir müddet sonra kalede yaşayan Haçlılar, anlaşma şartlarına uymamaya başlayınca kale 14 Kasım 1275 tarihinde Memlüklülerce alınmıştır.[5]

[1] https://www.templiers.net/orient-chateaux/index.php?page=chateau-de-cursat erişim 31.10.2021

[2] ÖZBAY, Ender, (2010), “Cursat Kalesi” Hatay, Aylık Kültür ve Keşif Dergisi, Mart 2010, sf: 16-24.

[3] http://www.orient-latin.com/fortresses/cursat erişim 31.10.2021

[4] Berchem, Max Van-FATİO, Edmond; 1914 Voyage en Syrie, L’İnstitut Français D’Archéologie Orientale, sf:75

[5] ÇELİK, Mustafa Yusuf, (2020), Memlükler Döneminde Antakya 1268-1516, DT, Nevşehir HBV Üiversitesi SB Enstitüsü, Nevşehir sf: 110-111.