Buğday Pazarı’nda Meydan Camii avlusunun doğu kapısı önündeki meydanda yer almaktadır. Çeşmenin tarihini kuzey cephesinde bulunan iki beyitlik kitabeden öğrenmekteyiz. Kitabe şu

şekildedir:

1 Avn-ı himmetten teraşşuh eddi bir meylü ümit

2 Avn-ı hakla çar çeşme akdı bak kevser misal

3 Teşnegan-ı aşk-ı i’zzet-i arz eder tarihini

4 Hayr-ı câri geldi gel meydana iç ab-ı zülali

Sene 1333 (1914)

Yazıt, çeşmenin Hicri 1333/Miladi 1914 tarihinde inşa edildiği ve kitabenin şairinin isminin İzzet olduğu bilgisini vermektedir.

Kare bir plan üzerine oturtulan çeşme; dört cepheli meydan çeşmelerindendir. Zeminden yüksek tutulan kare bir kaide üzerine yerleştirilen çeşme; dört köşe sütuncesine basan kırık kemerlerin belirlediği dört çeşme nişinden ibarettir. Çeşme kütlesi üstten bir korniş ile sınırlandırılmıştır. Köşeleri yumuşatan sütunceler tek parça olmayıp paça taşların demir kenetlerle bağlanmasından elde edilmiştir. Köşe sütuncelerinin sınırladığı nişin iç kısmı alt ve yanlardan olmak üzere kademeli iki silme ve üstten kemerle aynı biçimde olan ikinci bir kemerle sınırlandırılmak sureti ile çeşme aynası şekillendirilmiştir. Çeşme aynaları diğer üç cephede de ayını şekilde tekrarlanmıştır. Dört yönde yer alan yalaklar yekpare taştan oyularak yapılmıştır. Yalaklar; çeşmenin üzerine oturduğu kaidenin dışına taşacak biçimde ve bu kaideden düşük seviyede tutulmuştur. Bu uygulama çeşme yapısına bir hareketlilik ve kademelenme sağlamıştır.

Çeşmede süsleme unsurlarının niş içerisinde yoğunlaştığını görmekteyiz. Eserin doğu cephesini meydana getiren niş içerisinde karşılıklı iki sarmaldan meydana gelen kökten fışkıran dal ve yaprakların oluşturduğu ağaç motifi, silmelerin meydana getirdiği çerçeve içerisine alınmıştır. Yüzeysel kabartma olarak işlenen ağaç motifinin kartuş içerisine dengeli, boşluk korkusundan uzak bir anlayışla yerleştirildiği anlaşılmaktadır. Çeşmenin kuzey yüzeyi hariç diğer cephelerinde de aynı süsleme tekrarlanmıştır. Kuzey cephenin dekorasyonunda ağırlık merkezini çerçeve içerisine alınmış mermer üzerine kabartma harflerle yazılmış dört satırlık kitabe oluşturmaktadır. Kitabeden artan boş alan vazodan çıkan serviyi andıran motifle dengeli bir şekilde bölünmüştür.

Kemer, kemer köşeliklerini meydana getiren taşların konulacağı yere uygun biçimde tek parça olarak işlenmiştir. Bu taşların köşelerinin pahlanarak kalın derzler oluşturması ile örgü sistemi, dekorasyonun bir parçası haline getirilmiştir. Meydan Çeşmesi Antakya da tespit edilebilen tek meydan çeşmesi olması ile önem kazanmasının yanı sıra yöre çeşmeleri içerisinde yüklü bir tezyinata sahip olması ile de önem göstermektedir. Burada, Şeyh Ali Camisi yanındaki çeşmede görülen örgü sisteminin tezyini unsur olarak kullanılması, daha sade ve dengeli bir şekilde tatbik edilmiştir.[1]

2023 Depreminden sonra çeşmenin bir kısmı yıkılmış, 2025 te restore edilmiştir.

[1] ŞANCI, Fuat, (2011), “Antakya’nın Gerdanlığı, Çeşmeler” HATAY Aylık Kültür ve Keşif Dergisi, Sayı: 45 Mart 2011, sf: 12-21.